सार्वजनिक सेवा प्रवाह
-
by Debed Acharya - Last Updated on July 12, 2024
सार्वजनिक सेवा प्रवाहको अर्थ, महत्व, माध्यम, प्रकार, समस्या र समस्या समाधानका उपायहरु
नागरिकको हित र कल्याणको लागि निःशुल्क वा सशुल्क उपलब्ध गराउने नियमित आकस्मिक वा विकासात्मक सेवाहरुको समष्टि नै सार्वजनिक सेवा हो।
- सोहि सेवा जनतासामु सरल, सहज, र गुणस्तरिय माध्यमले जनतालाई उपलब्ध गराउनुलाई नै सार्वजनिक सेवा प्रवाह भनिन्छ्।
- सार्वजनिक सेवा प्रवाहलाई छिटो, गुणस्तरीय, पहुँचयोग्य, जनसहभागितामूलक तथा निष्पक्ष बनाई जनसन्तुष्टि प्राप्त भएमा मात्र सार्व राज्य वा सरकारले आफ्नो जनातालाई कुनै भेदभावबिना दिने सेवालाई सार्वजनिक सेवा भनिन्छ ।
- यो सेवा सरकार र नागरिकलाई जोड्ने माध्यम मात्र नभएर सरकारको प्रभावकारिता र क्षमता पहिचान गर्ने माध्यम पनि हो ।
- राज्यले नागरिक को हित , प्रगती तथा उन्नतिका लागी प्रदान गरिने कुनै पनि खालका सेवा सुविधाको समष्टिलाई सार्वजनिक सेवा जनाउछ । उक्त सेवालाई प्रभावकारी वैज्ञानिक तथा कानूनसम्मत तरिकाले जनाता समक्ष पुराउने कार्य नै सार्वजनिक सेवा प्रवाह हो ।
- नेपाल संघीय शासन प्रणाली प्रयोगमा गइसकेपछि तहगत रुपमा संघ,प्रदेश तथा स्थानीय तहका सरकारका संरचना सार्वजनिक सेवाको प्रभावकारी र दक्षतापुर्वक रुपमा गर्नका लागी व्यवस्था गरिएको अवस्था रहेको छ ।
सार्वजनिक सेवाको प्रकारहरुः-
- आधारभुत सार्वजनिक सेवा
- मानवीय विकास सम्बन्धी सार्वजनिक सेवा
- परम्परागत सेवाहरु
- नियमनकारी सेवाहरु
- पुर्वाधार सम्बन्धि सार्वजनिक सेवा
- मनोरंजनात्मक सेवाहरु
- सामाजिक क्षेत्रका सार्वजनिक सेवा
- क्षमता विकाससँग सम्बन्धी सार्वजनिक सेवा
- उत्पादन र वितरणसँग सम्भन्धी सार्वजनिक सेवा
सार्वजनिक सेवाको आवश्यकता तथा महत्वः-
- नागरिक र सरकारबिच अन्तरकृयाको माध्यम
- नागरिकको मानव अधिकारको उपभोग गर्ने विषय
- नागरिकको आधारभुत आवश्यकता र व्याक्तित्व विकासको आधार
- सरकारको दक्षता र प्रभावकारिता मापन गर्ने माध्यम
- नागरिकको सार्वभौमसत्ताको संरक्षण
- सुशासनलाई व्यवहारमा उतार्न
- नागरिकका मागहरुको सम्बोधन
- राज्यप्रति जनताको विश्वास बलियो
- राज्यको दायित्वलाई व्यवहारमा कार्यान्वयन
- People’s Voice, Choice र Rights को सम्मान
समग्रमा, नागरिकले सुपथ , सुलभ र समयसापेक्ष एवं जनअपेक्षा अनुरुपको सेवा पाउन सार्वजनिक सेवाको आवश्यकता/महत्व रहेको छ।
सार्वजनिक सेवा प्रवाह गर्ने माध्यमहरुः–
- तीन तहका सरकारका तहगत संरचनाहरु
- नियमनका लागी स्थापित सरकारी संरचनाहरु
- सेवा प्रवाहका लागी स्थापित अग्रभागका संरचनाहरु
- सार्वजनिक सँस्थानहरु
- गैरसरकारी सँस्थाहरु(NGOs, INGOs)
- सामुदायिक संगठनहरु
- नागरिक समाज
- सार्वजनिक निजी साझेदारी (Public Private Partnership) मा स्थापित संयन्त्रहरु
- निजी सँस्थाहरु
- अन्तर्राष्ट्रिय सङ्घसँस्थाहरु
- सामाजिक सँस्थाहरु
नेपालमा सार्वजनिक सेवा प्रवाहका समस्याहरु:-
सेवामा रहेका समस्याहरु-
- छनौटको न्युन अवसर हुनु
- कम गुणस्तरीय सेवा प्रवाह भएको
- अपर्याप्त सेवा प्रवाह
प्रक्रियागत समस्याहरु-
- कागजमुखी सेवा
- झन्झटिलो प्रक्रिया
- सेवा प्रवाहमा विभेद रहनु
सेवा प्रदायकमा रहेका समस्याहरु-
- ढिलासुस्ती गर्ने प्रवित्ति
- शिष्टताको अभाव रहेको
- राजनीतिक प्रभाव बढि रहेको
सेवाग्राहीमा रहेका समस्याहरु-
- धैर्य गर्न नसक्ने
- प्रक्रिया नपुर्याइ गुनासो गर्न
- Corrupt मानसिकता
- नीति नियम र कार्यविधिको ज्ञानको अभाव
सङ्गठनमा कमजोरी
- भौतिक व्यवस्थापन कमजोर रहनु
- सूचना प्रविधिको न्यून प्रयोग गरिनु
- स्रोत साधनको अभाव रहनु
नेपालमा सार्वजनिक सेवा प्रवाहका समस्या समाधानका उपायहरुः–
नेपालको सार्वजनिक सेवा प्रवाह अन्य देशको तुलनामा दक्ष,प्रभावकारी र पहुँचयोग्य, हुन सकेको छैन । माथि उल्लेखित समस्याहरुको समाधान गर्न देहाय बमोजिमका उपायहरु अवलम्बन गर्न सकिन्छ।
- सेवा प्राप्त गर्ने प्रकृया सरल सहज बनाउने
- संचनागत सुधार गर्नुपर्ने
- जनशक्तिको रित्तता पुर्ति गर्दै क्षमता विकास गर्नुपर्ने
- सेवाग्राहिको हितलाई ख्यालमा राखेर सेवा प्रवाह गर्नुपर्ने,
- नागरिक वडापत्र, Helpdesk आदिलाई प्रभावकारी बनाउने,
- नीतिगत कामिकमजोरिलाई सुधार गर्नुपर्ने,
- असल राजनीतिक संस्कारको विकास गर्नुपर्ने,
- Online based service लाइ जोड दिने,
- E-governance लाई प्राथमिकतामा राख्ने,
- समग्रमा जनसन्तुष्टि कायम गर्ने।
डिवेड आचार्य (विश्वविद्यालय प्रशासन)